W tradycji ikon prawosławnych przedstawienie Świętej Rodziny (Jezusa, Maryi i Józefa) nie jest tak powszechne jak w sztuce zachodniej, gdzie sceny rodzinne często ukazują czułość i więź między postaciami. Jednak istnieją pewne warianty ikon, które ukazują Świętą Rodzinę w duchu bizantyjskiej teologii i estetyki.
Układ postaci
- W ikonach prawosławnych Maryja i Jezus są centralnymi postaciami, a Józef często znajduje się w pewnym oddaleniu.
- Jezus jako Emmanuel bywa przedstawiany jako małe dziecko, ale z dojrzałym obliczem, symbolizującym Jego boską mądrość.
- Maryja zwykle ukazana jest w charakterystycznym czerwonym lub bordowym płaszczu (maforionie) z trzema gwiazdami symbolizującymi jej dziewictwo przed, w trakcie i po narodzeniu Chrystusa.
- Józef bywa ukazywany w postawie pokornej, czasem z pochyloną głową, co podkreśla jego rolę jako opiekuna, a nie ojca w sensie biologicznym.
Tło i otoczenie
- Często ikonografia wschodnia nie przedstawia klasycznej sceny rodzinnej, lecz koncentruje się na teologicznym przesłaniu – na przykład w ikonie Narodzenia Chrystusa, gdzie Maryja odpoczywa, Jezus leży w żłobie, a Józef jest w zamyśleniu w oddali, co symbolizuje jego ludzkie wątpliwości i późniejsze posłuszeństwo Bożej woli.
- Jeśli pojawia się ikona typowo rodzinnego ujęcia, może mieć złote tło, symbolizujące boską rzeczywistość, lub elementy architektury podkreślające scenę domową.
Ikony Świętej Rodziny w tradycji wschodniej różnią się od zachodnich przedstawień – nie koncentrują się na czułych relacjach między postaciami, lecz na ich duchowej roli i misji. Najczęściej spotyka się Świętą Rodzinę w scenach związanych z narodzeniem Jezusa, ucieczką do Egiptu lub ofiarowaniem w świątyni.
