W ikonografii wschodniej święty Łukasz Ewangelista jest przedstawiany w sposób charakterystyczny, podkreślający jego rolę jako ewangelisty, ucznia św. Pawła oraz – według tradycji – pierwszego chrześcijańskiego ikonografa.
Najważniejsze typy ikon św. Łukasza:
1. Święty Łukasz jako ewangelista
- Najczęściej ukazany jako starszy mężczyzna z krótką brodą i wysokim czołem, co symbolizuje jego mądrość i intelekt.
- Często przedstawiany z księgą lub zwojem, co odnosi się do autorstwa Ewangelii według św. Łukasza i Dziejów Apostolskich.
- Niekiedy towarzyszy mu wół, symbol jego Ewangelii, który nawiązuje do ofiary i kapłaństwa (Łukasz podkreśla rolę Chrystusa jako doskonałej ofiary).
- Czasem ukazywany podczas pisania Ewangelii, często w towarzystwie anioła, który inspiruje go do spisywania słów.
2. Święty Łukasz jako pierwszy ikonograf
- Według tradycji św. Łukasz jako pierwszy namalował ikonę Matki Bożej z Dzieciątkiem – najczęściej przypisuje się mu autorstwo ikony Hodegetrii.
- W niektórych ikonach ukazany jest z pędzlem i deską, na której widnieje wizerunek Bogurodzicy, co ma podkreślać jego szczególne powołanie do szerzenia kultu Maryi.
- Takie przedstawienie spotykane jest zwłaszcza w ikonach wschodnich, podkreślających jego talent malarski i duchowe natchnienie.
3. Święty Łukasz jako towarzysz św. Pawła
- Czasem przedstawiany w ikonach scenicznych, gdzie występuje razem ze św. Pawłem, którego był bliskim współpracownikiem i uczniem.
- Może pojawiać się na ikonach ukazujących Dzieje Apostolskie, zwłaszcza w kontekście podróży misyjnych.
